HİPOTALAMUS HORMONLARI VE GÖREVLERİ

Hipotalamus Hormonları

Hipotalamus beyinde bulunan bir organımızdır ve bazı hormonlar salgılar. Beyinde hipotalamus dışındaki bölgelerde sinirler arasında haberleşmeyi sağlayan ve tıp dilinde nörotransmitter adı verilen hormonlar vardır. Hipotalamus 4 gram ağırlığındadır.

Hipotalamus, önbeyin ve beyin sapı arasında iç organlar, hormonlar  ve davranışlarımızın kontrol edildiği çok yoğun sinirsel ağların bulunduğu önemli bir geçiş bölgesidir. Hipotalamusta 20’den fazla çekirdek vardır ve her birinin ayrı görevi vardır.

Hipotalamusun esas görevi, vücudun metabolik olarak dengede kalmasını sağlamaktır. Bu nedenle hipotalamus  kan basıncı, vücut ısısı, sıvı-elektrolit dengesi ve vücut ağırlığını ayarlar.

Hipotalamus vücut dengesini sağlayabilmek için çevre doku ve organlardan çeşitli uyarılar alır. Bu uyarılar şunlardır;

Tüm iç organlardan gelen sinyaller (kan basıncı,  bağırsak genişlemesi)

Vücut ısısına ait uyarılar

Optik sinir yoluyla  gözden  gelen (aydınlık/karanlık ile ilgili günlük ritm) belirleyen uyarılar

Kan basıncıyla ilgili uyarılar

Zehirli maddeleri algılayıp kusmayı  başlatmak üzere gelen uyarılar

Yeme ve üreme gibi davranışları düzenlemek üzere gelen uyarılardır.

Isı algılayıcıları ve basınç algılayıcıları

Hipotalamusun kendi içinde yer alan  reseptörleri  vardır ve vücut ısısı ve elektrolit dengesi değişikliklerinde uyarılar gönderirler.

Tüm bu uyaranlara karşı hipotalamus; sinirler yoluyla ve hormon sinyalleri göndererek dengeyi sağlar.

Sinir uyarıları; kalp hızı, damarların kasılması sindirim, terleme gibi fonksiyonların düzenlenmesini sağlar.Hormon sinyalleri ise kimyasal sinyallerdir, kan yoluyla iletilir.

Hipotalamusun üçüncü ventrikül adı verilen bir bölgesinde oksitosin ve vazopressin isimli hormonlar yapılır ve hipofiz bezinin arka tarafına sinirlerle taşınır.

Hipotalamustan salgılanan diğer hormonlar ise hipofiz bezinin ön tarafına gider ve oradan hormon salgılatır.

Hipotalamus  salgıladığı hormonlar ile hipofiz bezinden başka hormonların salgılanmasını sağlar.

Bu hormonlar ile hipotalamus, vücuttaki tüm hormon salgılayan  bezleri kontrol ederek; kan basıncının, vücut ısısının ve metabolizmanın dengede kalmasını sağlar.

Hipotalamustan Salgılanan Hormonlar;

Hipotalamustan bazı hormonlar salgılanır ve  bunların görevi hipofizden hormon salgılanmasını sağlamaktır.

Bu hormonlara düzenleyici hormon veya faktör denir. Bunlar;

1. GnRH (gonadotropin salgılatıcı hormon): Hipofizden FSH ve LH hormonlarını salgılatır

2. GHRH (Growth hormon salgılatıcı hormon): Hipofizden büyüme hormonu (diğer adı growth hormon) salgılatır

3. TRH (TSH salgılatıcı hormon); Hipofizden TSH hormonu salgılatır.

4. CRH (Kortikotropin salgılatıcı hormon): Hipofizden ACTH  hormonu (diğer adı kortikotropin) salgılatır)

5. PİH (Prolaktin inhibe edici hormon): Buna dopamin adı da verilir. Hipofizden prolaktin salgılanmasını önler

6. Somatostatin: Hipofizden salgılanan büyüme hormonu ve TSH hormonunun salgılanmasını önler. 

Somatostatin ayrıca pankreastan, bağırsak içindeki zardan (mukoza), tiroid bezindeki parafolliküler C hücrelerinden de salgılanır. Büyüme hormonu dışında insülin, glukagon, gastrin, sekretin gibi birçok hormonun salgılanmasını önler.

7. Oksitosin

8. Antidiüretik hormon (ADH).

Hipotalamusun Diğer Görevleri;

Kan basıncını dengede tutmak için su içme ve tuzlu yeme isteği veya isteksizliği oluşturmak

Vücut ısını dengede tutmak

Enerji metabolizmasını dengede tutmak için beslenme, sindirim ve metabolizma hızını düzenlemek.

Üremeyi sağlamak için çiftleşme, gebelik ve süt salgısını sağlamak

Strese karşı acil cevabı oluşturmak için kas ve dokulara kan akımını ve adrenal bezlerin salgısını sağlayarak.

Vücut Isısının Düzenlenmesi;

Vücut fonksiyonlarının normal olarak sürdürülebilmesi için vücut ısınsın belli bir aralıkta tutulması gerekir. Hipotalamus metabolizma hızına  bağlı olarak ortaya çıkan ve bazen de çevresel etki ile yükselen vücut sıcaklığını, ısı kaybını sağlayarak ortalama 37 C  olmak üzere dengede tutar.

Vücut ısısı artışına hipotalamus yoluyla damar genişlemesi ve terleme, ısı düşmelerine ise titreme ve  damarların kasılmasını sağlayarak cevap verilir.

 İştahın Düzenlenmesi;

Hipotalamusta beslenme merkezi ile doyma merkezi vardır. Bunlardaki hastalıklar aşırı kiloya neden olabilir. İştahı artıran ve azaltan birçok hormon bu merkezlere etki ederek iştahı azaltır veya artırır.

Psikolojik durum, Davranış ve Libido Üzerine Etkisi;

Duygu durumu beyindeki bazı bölümler ve hipotalamusun da içinde olduğu geniş bir ağ tarafından belirlenir. Hipotalamusun özellikle saldırgan davranışlar ve cinsel duygulardan sorumlu olduğu düşünülmektedir.

Hipotalamusun  arka bölgesi uyarıldığında korku ve panik, mamillar  bölümü  uyarıldığında ise uyuklama ve apati gelişmektedir.

  

Hipotalamik hasarda genellikle GnRH düzeyi düşer ve libido azalır. Hiperseksüalite ise nadir görülen bir bulgudur.

Hafıza ve Uyku Üzerine Etkisi;

Hipotalamik hasarı olan çoğu hastada kısa veya uzun döneme ait hafıza kusurları ve hatırlama güçlüğü gelişmektedir.

Hipotalamus-ortabeyin kavşağı uyku ve uyanıklık için çok önemli bir bölgedir. Ön hipotalamusda 'uyku merkezinin' yer aldığı ve bu bölge hasarında hiperaktivite ve uykusuzluk geliştiği düşünülmektedir. Hipotalamik bölge hasarlarında ya aşırı uykusuzluk ya da somnolans (uyku hali)  gelişmektedir.

Diğer etkileri;

A) Kalp Üzerine Etkileri: Ön hipotalamusdaki  bölge uyarıldığında nabız sayısında azalma ve tansiyon düşmesi (hipotansiyon) olur. Duygu durumuna bağlı gelişen tansiyon artması (hipertansiyon), aritmi gibi pek çok kalp hastalığının  hipotalamus tarafından düzenlendiği düşünülmektedir.

B) Solunum: Nörojenik akciğer ödemi (sıvı birikmesi)  hipotalamustan kaynaklanan artmış sempatik aktivite nedeniyle gelişebilmektedir. Bu vakalarda  tansiyon yüksekliği  mevcuttur ve bunun beyin  kaynaklı olduğu düşünülmektedir.

C) Mide-bağırsak sistemine etkisi: Hayvanlar üzerinde yapılan çeşitli çalışmalarda sürekli hipotalamik uyarının mide asit salgısını artırıp, midede ülserasyon ve kanamaya neden olduğu belirlenmiştir.

Özellikle hipotalamusun tüberal bölgesinin hasarlarında midede  erozyon ve kanama, yaygın yemek borusu alt kısmı ülserleri ve bu organlarda delinme gelişebilmektedir.

Şahin SANDALCIOĞLU

Uzman Sosyolog-Refleksolog

+90532 297 92 35

Kaynakça: Kaynakça: Prof.Dr.Metin ÖZATA